Κάπου στα τέλη του καλοκαιριού, όταν αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτες σχολικές τσάντες στις βιτρίνες και το πρώτο κουδούνι πλησιάζει, οι γονείς παιδιών που ετοιμάζονται να αφήσουν πίσω τους το νηπιαγωγείο συχνά νιώθουν ένα μείγμα συγκίνησης, υπερηφάνειας και μιας μικρής αγωνίας για το τι έρχεται. Είναι απολύτως φυσιολογικό να νιώθετε λίγο αμήχανα, λίγο συναισθηματικά, λίγο αγχωμένοι. Η μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό είναι μεγάλη υπόθεση, τόσο για το παιδί όσο και για εσάς. Σηματοδοτεί ένα νέο ξεκίνημα: με καινούργιους κανόνες, άλλα προγράμματα, νέες απαιτήσεις και μια διαφορετική φιλοσοφία μάθησης. Κι όσο κι αν αυτό το βήμα είναι συναρπαστικό, είναι επίσης γεμάτο αλλαγές που αξίζει να τις φωτίσουμε και να τις αγκαλιάσουμε, πριν το παιδί περάσει το κατώφλι του «μεγάλου σχολείου». Γι’ αυτό είναι σημαντικό να προηγηθεί μια ειλικρινής, καθησυχαστική και κατανοητή συζήτηση ανάμεσα σε εσάς και το παιδί σας. Όσο καλύτερα καταλάβει τι αλλάζει και τι να περιμένει, τόσο πιο ασφαλές θα νιώσει. Όχι επειδή του «τα ωραιοποιούμε», αλλά επειδή του δίνουμε εργαλεία να καταλάβει τη νέα πραγματικότητα και του δείχνουμε ότι δεν είναι μόνο του σ’ αυτή τη διαδρομή. Πάμε λοιπόν να δούμε μαζί ποιες είναι οι βασικές διαφορές ανάμεσα στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό, ποια πράγματα έχει ανάγκη να ξέρει το παιδί πριν ξεκινήσει και τι μπορείτε να του πείτε ώστε να το προετοιμάσετε όσο γίνεται καλύτερα.
Τι αλλάζει; Ποιές είναι οι βασικές διαφορές;
Η μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό δεν είναι απλώς μια αλλαγή τάξης, είναι μια αλλαγή φιλοσοφίας. Για το παιδί, ο κόσμος του σχολείου μεταμορφώνεται: από χώρος παιχνιδιού και δημιουργικής ελευθερίας, γίνεται ένας χώρος με στόχους, δομή και απαιτήσεις. Ας δούμε τις σημαντικότερες διαφορές που θα συναντήσει. Η πιο ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στο νηπιαγωγείο και την Α’ Δημοτικού είναι αυτό που περιμένει πλέον το σχολείο από το παιδί. Στο νηπιαγωγείο, το παιδί βρίσκεται σε ένα περιβάλλον με έμφαση στο ελεύθερο παιχνίδι, τη δημιουργική έκφραση και την κοινωνική αλληλεπίδραση. Η μάθηση συμβαίνει κυρίως μέσα από βιωματικές δραστηριότητες, χωρίς τυπικές υποχρεώσεις.
Στην Α’ Δημοτικού, το παιδί αρχίζει να μπαίνει σε πιο οργανωμένες μορφές μάθησης: μαθαίνει να ακολουθεί οδηγίες, να εργάζεται σε βιβλία και τετράδια και να ολοκληρώνει μια δραστηριότητα από την αρχή ως το τέλος. Οι προσδοκίες δεν έχουν στόχο να το πιέσουν, αλλά να το βοηθήσουν να χτίσει δεξιότητες συγκέντρωσης, ακρόασης και υπευθυνότητας, σε ρυθμούς που ταιριάζουν στην ηλικία του. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί καλείται να διαχειριστεί ένα πρόγραμμα με κανόνες χρόνου και να ακολουθεί τις οδηγίες της δασκάλας με μεγαλύτερη ακρίβεια. Η δομή της ημέρας γίνεται πιο προβλέψιμη και σταθερή. Αυτό βοηθά πολλά παιδιά να αποκτούν αίσθηση ρουτίνας και ασφάλειας, να μαθαίνουν να προσαρμόζονται σε χρονοδιαγράμματα και να αποκτούν σταδιακά αυτορρύθμιση. Επιπλέον, καλλιεργείται περισσότερο η αυτονομία. Στο νηπιαγωγείο, οι ενήλικες έχουν πιο ενεργό ρόλο στην καθημερινή φροντίδα του παιδιού. Στο δημοτικό, το παιδί κάνει βήματα προς την αυτονομία. Μαθαίνει να οργανώνει την τσάντα του, να σημειώνει τι έχει για το σπίτι, να θυμάται τα προσωπικά του αντικείμενα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι «πρέπει να τα κάνει όλα μόνο του», σημαίνει όμως ότι του δίνεται χώρος να δοκιμάσει, να νιώσει περήφανο που τα καταφέρνει, να κάνει λάθη και να μαθαίνει από αυτά. Είναι ένα πρώτο σκαλοπάτι προς την υπευθυνότητα, πάντα με τη διακριτική καθοδήγηση των ενηλίκων. Η μετάβαση αυτή δεν έχει στόχο να βάλει το παιδί σε καλούπι, έχει στόχο να του δώσει νέα ερεθίσματα, καινούργιες εμπειρίες και τη δυνατότητα να ανακαλύψει τον εαυτό του σε ένα πιο «μεγάλο» περιβάλλον. Αν γνωρίζει τι αλλάζει και γιατί, είναι πολύ πιο πιθανό να υποδεχτεί το δημοτικό με χαρά και αυτοπεποίθηση. Τέλος, η νηπιαγωγός είναι κυρίως εμψυχώτρια, συνοδοιπόρος στο παιχνίδι και στη συναισθηματική ασφάλεια των παιδιών. Στην Α’ Δημοτικού, ο ρόλος της δασκάλας συνδυάζει και την υποστήριξη και την καθοδήγηση στη μάθηση. Δεν αλλάζει η πρόθεση (να είναι δίπλα στο παιδί), αλλά το πλαίσιο συνεργασίας. Η δασκάλα πλέον βοηθά το παιδί να μάθει να εξελίσσεται μέσα από την προσπάθεια και την ανατροφοδότηση. Πολλά παιδιά ενθουσιάζονται με το γεγονός ότι «τώρα μαθαίνουμε για τα αληθινά» και χτίζουν μια όμορφη και γεμάτη σεβασμό σχέση με την δασκάλα τους.
Πως να βοηθήσω το παιδί μου; Τι να πω & τι να κάνω;
Αν υπάρχει ένα πράγμα που βοηθά περισσότερο απ’ όλα τα παιδιά στη μετάβασή τους από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό, αυτό είναι η σταθερή, ήρεμη και ειλικρινής παρουσία του γονέα. Δεν χρειάζεται να τα πούμε όλα από πριν, ούτε να προβλέψουμε κάθε ανησυχία. Χρειάζεται όμως να δώσουμε στο παιδί την αίσθηση πως “με περιμένει κάτι καινούργιο, αλλά δεν είμαι μόνος/μόνη σ’ αυτό”.
Η συζήτηση για τη νέα σχολική χρονιά μπορεί να ξεκινήσει πολύ απλά και με θετική διάθεση. Δεν χρειάζονται ούτε υπερβολές του τύπου «θα είναι τέλεια», ούτε μια αναλυτική λίστα με κανόνες και υποχρεώσεις. Αντίθετα, μπορούμε να μιλήσουμε για τις αλλαγές που έρχονται με τρόπο φυσικό και ρεαλιστικό, προσαρμοσμένο στην ηλικία του παιδιού. Μπορούμε, για παράδειγμα, να πούμε: «Στο δημοτικό θα έχεις μια δασκάλα ή έναν δάσκαλο που θα σας μαθαίνει καινούργια πράγματα. Πώς να γράφετε, να διαβάζετε, να κάνετε πράξεις με αριθμούς!». Αν έχουμε καλές αναμνήσεις από τη δική μας σχολική αρχή, είναι ωραίο να τις μοιραστούμε, τα παιδιά αγαπούν τις αληθινές ιστορίες των μεγάλων. Μπορεί επίσης να βοηθήσει πολύ αν παρουσιάσουμε το δημοτικό σαν ένα καινούργιο “επίπεδο” που το παιδί ξεκλειδώνει, γεμάτο νέες εμπειρίες και δεξιότητες. Δεν χρειάζεται να γίνει με υπερβολή ούτε με πίεση, αλλά με τόνο εξερεύνησης και ενθουσιασμού: «Μπορεί να είναι διαφορετικό από το νηπιαγωγείο, αλλά είναι ένας χώρος που κάθε μέρα θα έχεις ευκαιρίες να μαθαίνεις και να γίνεσαι όλο και πιο δυνατός/ή». Με αυτόν τον τρόπο, το καινούριο δεν φαντάζει απειλητικό, αλλά ενδιαφέρον και γεμάτο δυνατότητες. Πολλές φορές, τα παιδιά έχουν απορίες που δεν εκφράζουν ανοιχτά. Άλλες φορές ρωτούν πράγματα που μπορεί να μας φανούν απλά, αλλά είναι σημαντικά γι’ αυτά. Είναι καλό να ακούμε προσεκτικά, χωρίς να σπεύδουμε να καθησυχάσουμε ή να απαντήσουμε “σωστά”. Αντί να πούμε «έλα τώρα, δεν είναι τίποτα», μπορούμε να πούμε: «Καλή ερώτηση! Κι εγώ το είχα σκεφτεί αυτό όταν πήγαινα σχολείο… Θες να σου πω πώς το έζησα;». Και αν δεν ξέρουμε την απάντηση, δεν πειράζει. Μπορούμε να πούμε με φυσικότητα: «Δεν το είχα σκεφτεί αυτό, να το δούμε μαζί;». Έτσι δείχνουμε στο παιδί ότι η αβεβαιότητα δεν είναι κάτι τρομακτικό, αλλά μια ευκαιρία για κοινή αναζήτηση. Ένας ακόμα τρόπος να βοηθήσουμε τη μετάβαση είναι να ενθαρρύνουμε την ανεξαρτησία του παιδιού μέσα από απλές καθημερινές συνήθειες. Δεν χρειάζεται να περιμένουμε την έναρξη των μαθημάτων για να το κάνουμε. Ήδη από το καλοκαίρι, μπορούμε να του δώσουμε ευκαιρίες να αναλάβει μικρές ευθύνες: να φτιάχνει την τσάντα του, να διαλέγει τα σχολικά του είδη, να θυμάται τι χρειάζεται για την επόμενη μέρα. Ακόμη και το να οργανώσουμε μαζί ένα μικρό «γραφείο» στο σπίτι ή να στήσουμε μια γωνιά για διάβασμα είναι τρόποι που του μεταδίδουν το μήνυμα: «εσύ μπορείς να οργανώνεις τον εαυτό σου, και είμαι εδώ να σε βοηθήσω όπου χρειαστείς». Τέλος, κάτι πολύ απλό αλλά ουσιαστικό είναι να διατηρήσουμε, όσο γίνεται, σταθερή ρουτίνα τις πρώτες εβδομάδες του σχολείου. Ένα σταθερό ωράριο ύπνου, ένα ήρεμο πρωινό ξύπνημα, λίγος χρόνος για ξεκούραση και παιχνίδι μετά το σχολείο. Όλα αυτά χτίζουν ένα περιβάλλον ασφάλειας που βοηθά το παιδί να προσαρμοστεί με μεγαλύτερη ευκολία. Ας αποφύγουμε να φορτώσουμε το πρόγραμμα με πολλές δραστηριότητες από την αρχή. Η μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό είναι ήδη ένα μεγάλο βήμα από μόνη της.
Take home message
Η Α’ Δημοτικού είναι για κάθε παιδί μια καινούρια αρχή και για κάθε γονιό μια υπενθύμιση ότι το παιδί του μεγαλώνει. Μπορεί να υπάρχει λίγο άγχος, λίγη συγκίνηση, μερικά ερωτηματικά και όλα αυτά είναι απολύτως φυσιολογικά. Αυτό που κάνει τη διαφορά δεν είναι να έχουμε απαντήσεις για όλα, αλλά να δείχνουμε με πράξεις ότι είμαστε εκεί. Με υπομονή, με χιούμορ, με κατανόηση. Κάθε παιδί χρειάζεται λίγο χρόνο για να προσαρμοστεί και με στήριξη, σταθερότητα και αγάπη, θα τα καταφέρει εξαιρετικά. Γιατί τελικά, αυτό που θυμούνται περισσότερο τα παιδιά από τα πρώτα τους σχολικά χρόνια, δεν είναι τα τετράδια ή οι κανόνες, είναι το πώς ένιωθαν. Θέλουμε να τα βοηθήσουμε να αισθανθούν σιγουριά, αποδοχή και εμπιστοσύνη.
Βασιλική Σαρρή, Λογοθεραπεύτρια
Μέλος της ομάδας του κέντρου ειδικών θεραπειών Έχω Λόγο
